การย้อมผ้า

การย้อมผ้า เรื่องของการย้อมสีต้องขึ้นกับชนิดของผ้าด้วย เช่น ผ้าฝ้าย ผ้าลินิน ผ้าเลยอง ผ้ามัสลินหรือวิสโคส สามารถย้อมสีได้ทุกชนิด ผ้าไหมควรใช่สี vat และสี Reactive เนื่องจากส่วนผสมของสีทั้งสามไม่มีส่วนผสมของด่างอย่างแก่ เพราะด่างเป็นอันตรายต่อเส้นไหม ทำให้เส้นไหมเสื่อมคุณภาพ ใยไหมลดความเหนียวและความเป็นเงามันลงไปถ้าจำเป็นต้องใช้สีที่มีส่วนผสมของด่างมาย้อมสี เช่น โซดาไฟ ให้ลดปริมาณของด่างให้น้อยกว่าปกติที่ใช้กับการย้อมผ้าฝ้าย และเมื่อย้อมผ้าเสร็จแล้ว ให้รีบล้างผ้าในน้ำสะอาด
สีที่จะนำมาย้อมแต่ละชนิดมีสารเคมีที่มีการย้อมที่แตกต่างกัน สีบาชนิดใช้สารเคมีเป็นกรด สีบางชนิดใช้สารเคมีเป็นด่าง สารเคมีเหล่านี้ต่างก็ทำปฎิกริยากับโลหะ ดังนั้น อุปกรณ์และภาชนะที่นำมาใช้เตรียมสีย้อมไม่ควรใช้อุปกรณ์ที่มีส่วนปสมของโลหะประเภททองแดง สังกะสีและอลูมิเนียม เพราะสารเคมีจะไปกัดโลหะเหล่านี้ให้ผุกร่อน เกิดเป็นสนิมติดผ้า หรือทำให้สีย้อมเปลี่ยนไป บางสีเมื่อย้อมไปแล้วทำให้ผ้าดูเก่า ไม่สวย
การย้อมสีมีกรรมวิธีดังนี้


วิธีที่ 1
อัตราส่วนผสม

น้ำ 1 ลิตร
น้ำปูนใส 2 - 3 ส่วน
กากน้ำตาล 3 - 4 ส่วน
สี indigo ชนิดก้อนหรือชนิดผง 50 % 1 ส่วน

วิธีผสมสี

1 เตรียมน้ำปูยขาวในอัตราเข้มข้น โดยใช้น้ำปูนขาว 1 กก.ต่อน้ำ 18 ลิตร ละลายปูนขาวในน้ำ 18 ลิตร กวนปูนขาวใฝห้ละลาย ปล่อยทิ้งไว้ให้ตกตะกอน น้ำเอาน้ำปูนใสไปใช้
2 ละลายสสี indigo ด้วยน้ำร้อน 80° c คนสีให้ละลาย
3 ้ติมกากน้ำตาล และน้ำปูนใส คนให้เข้ากัน ทิ้งไว้ 30 นาที น้ำก็จะเปลี่ยนเป็นสีแกมเหลือง แล้วจึงเติมน้ำเย็นตามส่วน

วิธีที่ 2
อัตราส่วนผสม

น้ำ 1 ลิตร
สี Indigo 50% 1 ส่วน
โซเดียมคาร์บอเนต 1 ส่วน
น้ำปูนใส 2 - 3 ส่วน

วิธีผสมสี

1 ใส่น้ำในภาชนะย้อม เช่น ถังหรือรางย้อม เติมสารเคมีและสีที่เตรียมไว้ กวนให้เข้ากัน ทิ้งไว้ 1 คืน
2 กวนให้เข้ากันอีกครั้งหนึ่งแล้วนำผ้าลงย้อมได้


วิธีย้อม

1 นำผ้าลงย้อมใช้เวลาประมาณ 15 นาที ในการย้อมต้องคลี่ผ้าลงไปให้ผ้าติดสีและเปียกสีให้ทั่วทั้งผืน พลิกผ้าไปมา จากนั้นจึงยกผ้าขึ้น
2 นำผ้าไปแขวนผึ่งลม ผ้าจะค่อยๆเปลี่ยนสี จากสีเหลืองเป็นสีเขียว สีฟ้าอ่อน สีฟ้าเข้ม จนกระทั่งเป็นสีคราม ถ้าต้องการสีเข้มมากให้ย้อมซ้ำหลายครั้ง

สี indigo ที่เหลือสามารถนำมาใช้ย้อมได้อีกโดยการเติมสาร Indigo และสารเคมีสนับสนุนอื่นๆ ถ้าสีตกตะกอนมากให้ตักเอาเฉพาะน้ำใสๆมาย้อม ถ้ามีฟองให้ช้อนฟองออกก่อนจึงนำผ้าลงย้อม



อ้างอิง การทำผ้าบาติก โดย นันทา โรจน์อุคมศาสตร์